چهل سال با سازمان عفو بین الملل

(رادیو زمانه)

معرفی و بررسی کتاب "چون قطره برسنگ"

«چون قطره بر سنگ» عنوان کتابی است از جاناتان پاور، ژورنالیست و مفسر سرشناس حوزه حقوق بشر، که بمناسبت چهلمین سالگرد تاسیس سازمان عفو بین‌الملل منتشر شده است.
این کتاب را کمال لطیف پور به فارسی برگردانده، که در سال ٢٠٠٣ توسط نشر آرش در سوئد به چاپ رسیده است. جاناتان پاور که همراه و همکار سازمان عفو بین‌الملل می باشد، در این کتاب با زبان گیرای یک گزارشگر حرفه ای تلاش می کند این سازمان را در حین جنبش و حرکت به تصویر بکشد و تاریخچه ای از چهل سال فعالیت، مشغله ها، درگیری‌ها، شکست‌ها و پیروزی‌های این سازمان بدست بدهد. برای معرفی خط مشی و فعالیت‌های سازمان عفو بین‌الملل در نوشته حاضر، گوشه هائی از این کتاب برگزیده شده است.

هدف سازمان عفوبین الملل

سازمان عفو بین‌الملل به عزم و کوشش یک حقوقدان انگلیسی به نام پیتر بننسون در سال ١٩٦١تشکیل شد. پیش از این اقدام، او سال ها درگیر مسائل حقوق بشر بوده و در در دادگاه های سیاسی به عنوان وکیل مدافع شرکت می کرده است.
در نوامبر ١٩٦٠با خواندن یک گزارش در مورد وضعیت دو دانشجوی پرتغالی در دوران دیکتاتوری سالازار، طرح یک جنبش و سازمانی، که بعدها سازمان عفو بین‌الملل نامیده شد، در ذهن بننسون شکل گرفت.
این دو دانشجو به جرم «نوشیدن به سلامتی آزادی» به هفت سال زندان محکوم شده بودند. باید کاری صورت می گرفت تا رژیم سالازار وادار شود آن دو زندانی را آزاد کند. طرح بننسون این بود: خیل اعتراضیه های کتبی به مقامات پرتغال و شخص سالازار.
این طرح با کمک چند نفر دیگر به یک کارزار تبدیل شد و به زودی زندانیان کشورهای دیگر را هم دربرگرفت. هدف، فعالیت بیطرفانه برای آزادی زندانیان عقیدتی و وجدانی و کمک به خانواده های آنها بود.
این هدف اولیه سازمان عفو بین‌الملل، گرچه امروز هم همچنان به قوت خود باقی است، اما با گذشت زمان دچار تغییراتی شده است. چرا که با پدید آمدن ایده ها و جنبش های جدید، مفهوم زندانی سیاسی گستره تر شده است.
در سال ١٩٩١ شورای بین‌المللی، که به نمایندگی از سوی اعضا خط مشی سازمان را تعیین می کند، رای داد که سازمان به موازات محکوم کردن اقدامات سرکوبگرانه دولت ها، به گروگان گیری، شکنجه و اعدام زندانیان توسط گروه های مسلح مخالف هم اعتراض کند.
شورای بین‌المللی همچنین طی یک تصمیم بسیار بحث انگیز مقرر کرد که کلیه کسانی که به لحاظ گرایش های جنسی خود، به زندان می افتند، زندانی وجدان لقب گیرند. این اصطلاح از ابداعات بینانگذار سازمان عفو بین‌الملل می باشد و به کسانی اطلاق می شود که به خاطر عقیده، رنگ پوست، جنسیت، قومیت، زبان و یا اعتقادات مذهبی خود زندانی شده اند. مشروط بر اینکه از کاربرد و ترویج خشونت خودداری کرده باشند.
همچنین تصویب شد که تجاوزهای جنسی به هنگام درگیری های مسلحانه، مشمول بند «جنایات جنگی» شود. و در سال ٢٠٠٢ در اجلاس شورای بین المللی سازمان در شهر داکا، تصمیم اولیه سازمان عفو مبنی بر اینکه شعبه های محلی مجاز نیستند علیه دولت متبوع خود وارد کارزار شوند، مورد تجدید نظر قرار گرفت.

صلح نوبل برای سازمان عفو بین الملل

سازمانی که جلسات، سخنرانی ها و دادنامه هائی که سی ـ چهل سال پیش می شد فهرست آنها را پشت یک پاکت سیگار جا داد، اکنون تعداد اعضایش در چهار گوشه جهان از یک میلیون نفر گذشته و همچنان رو به افزایش است.
سهم سازمان عفو بین‌الملل و هزاران هزار هوادار آن در سراسر جهان در به وجود آوردن فضائی که در آن، حقوق بشر جایگاهی غیرقابل اغماض در افکار عمومی و معادلات سیاسی بازی کند، چشمگیر بوده است. این سازمان به خاطر «تلاش در راه تحقق آزادی، عدالت و صلح جهانی» در سال ١٩٧٧ به دریافت جایزه صلح نوبل نائل آمد.
سازمان عفو بین‌الملل یک نهاد غیردولتی و مستقل است که ستون فقرات آن را داوطلبان و هسته ای محلی تشکیل می دهند. جمع آوری اطلاعات، بسیج افکار عمومی و برگزاری کارزارها و آکسیونهای صلح آمیز در حمایت از حقوق زندانیان سیاسی و عقیدتی- البته به شرط آنکه از کاربرد خشونت و ترویج آن در جامعه پرهیز کرده باشند- و دفاع از حقوق مدنی و سیاسی شهروندان، همه از وظایف اعضا و هسته های محلی است.
سازمان عفو هیچ نوع کمکی از دولت ها نمی پذیرید و بودجه اش را اعضا و طرفداران تامین می کنند.

ابتکار "عهدنامه شخصی"

در تلاش برای شناساندن و اجرای مواد بیانیه جهانی حقوق بشر سازمان عفو بین‌الملل در طی دو دهه گذشته دست به ابتکارات و اقدامات مهمی زده است. یکی از این ابتکارات تدارک «عهدنامه شخصی» در حمایت از اعلامیه جهانی حقوق بشر سازمان ملل بوده است.
این اقدام مورد توجه واقع شد و خیلی ها به آن پیوستند. در پنجاهمین سالگرد عفو بین‌الملل ١٣ میلیون نفر پای این عهدنامه را امضا کرده بودند که طی مراسمی در جشن سالگرد در پاریس به کوفی عنان، دبیر کل وقت سازمان ملل تقدیم شد.جمع آوری این همه امضا مستلزم یک سازماندهی وسیع و گسترده بود. در ایرلند یک سوم جمعیت، در مراکش یک میلیون نفر و در تانزانیا، کشوری با جاده و ارتباطات ویران ٦٠٠ هزار نفر پای عهدنامه ها را امضا کردند.
کارزار با امضای آن سان سوچی، از مخالفان برمه و برنده صلح نوبل آغاز شد و شخصیت های شناخته شده دیگری چون مری رابینسون، یاسر عرفات، ژاک شیراک، لخ والسا، تونی بلر، بیل کلینتون، دالائی لاما، رزموند توتو، مادران آرژانتینی و حتی چهره های معروف ورزشی و سینمائی آن را امضا کردند.
فروشگاه زنجیره ای بادی شاپ از جمله شرکت های تجاری بود که به این کارزار پیوست و از مشتریانش در سراسر جهان خواست که این عهدنامه را امضا کنند. رسانه ها و از جمله ایستگاه تلویزیونی الجزیره در قطر پیام این کارزار را به گوش جهانیان رساندند.
اقدام دیگر در شناساندن ارزشهای حقوق بشر، تلاش برای آموزش این ارزش ها به کودکان و معلمان و گنجاندن آن در برنامه های آموزشی مدارس است.
سازمان عفو در سال ١٩٩٨ کتاب راهنمای حقوق بشر را به منظور تدریس در مدارس کشورهای آفریقائی به چاپ رساند. بعدها چنین پروژه ای در کشورهای آسیائی و آمریکای جنوبی هم صورت گرفت. در همین راستا در چند کشور از جمله در سنگال، مراکش و تونس سمینارهای آموزش حقوق بشر برای معلمان ترتیب داده شد.

" آمریکا: تعهدات نقض شده"

به موازات اقدامات فوق، کارزار دیگری در سال ١٩٩٨تحت نام «آمریکا: تعهدات نقض شده» آغاز به کار کرد.
در مقابل بعضی خرده گیری ها، که این اقدام را ادامه همان روحیه ضد آمریکائی جوانان اروپائی و جهان سومی می دانست، پیر سنه، دبیرکل وقت سازمان، معتقد بود که پرداختن به تنها ابرقدرت باقی در جهان، که نقش مهمی در روند تحولات بین المللی ایفا می کند، کار درستی است.
همچنین وقتی دولت آمریکا برای توجیه سیاست جنگجویانه خویش در جنگ خلیج فارس بارها به گزارشات سازمان عفو بین‌الملل استناد کرد، این سازمان نماینده ای به واشنتگتن اعزام داشت تا از مقامات آمریکائی بخواهد که از استناد به گزارشهای سازمان عفو جدا دست بردارند.
این‌گونه بهره برداری های سیاسی می توانست وجهه مدافعین حقوق بشر را در عرصه بین‌المللی شدیدا خدشه دار کند. از آن به بعد وزارت امور خارجه آمریکا در گزارش های سالانه خود بیشتر به منابع کاخ سفید ارجاع می دهد تا به گزارش های نهادهای مستقل مدافع حقوق بشر.
عفو بین الملل، پیشگام علیه اعدامدر سال‌های گذشته سازمان عفو در چند کارزار جهانی مهم سهم قابل قابل توجهی داشته است. به عنوان نمونه در ایجاد دادگاه بین المللی کیفری دن هاگ. تصمیم برای ایجاد چنین دادگاهی و محاکمه کسانی که مرتکب جنایتهای جنگی و جنایت علیه بشریت شده باشند، در سال ١٩٩٨ گرفته شد.
نمونه دیگر اینکه در ایجاد پست کمیسیاریای عالی حقوق بشر کمیسیون – امروز شورای- حقوق بشر سازمان ملل، که ریاست آن را سالها مری رابینسون به عهده داشت، خواست و کوششهای سازمان عفو بین‌الملل بی تاثیر نبوده است.
و بالاخره نقش کارساز سازمان عفو بین‌الملل در کارزار علیه مجازات اعدام است که باعث شده که روز به روز به تعداد کشورهائی که این مجازات را از قوانین خود حذف می کنند، افزوده شود.
در دسامبر گذشته مجمع عمومی سازمان ملل قطعنامه ای را به تصویب رساند که در آن از کشورهائی که هنوز مجازات اعدام از قوانین شان حذف نشده، خواسته می شد که تلاش بعمل آورند تا این مجازات در سرزمین شان لغو شود.

ایران شاخه عفو بین‌الملل ندارد

با گذشت نزدیک به پنجاه سال از تشکیل سازمان عفو بین‌الملل متاسفانه در ایران این سازمان هیچگاه نتوانسته شاخه محلی داشته باشد. چه در دوره سلطنت و چه در حکومت جمهوری اسلامی هیچگاه به این نهاد اجازه فعالیت داده نشده است.
در حالی که آن‌طور که در کتاب «چون قطره بر سنگ» متوجه می شویم مثلا در کشورهائی نظیر نیجریه، سری لانکا و مراکش سازمان عفو اجازه فعالیت دارد. مترجم کتاب، کمال لطیف‌پور کتاب را با این پرسش آغاز می کند:
«چرا در این نوشتار نام ایران، آنگونه که باید و شاید برجسته نیست؟ امروز کمتر کشوری را در جهان می توان یافت که حقوق بشر در آن چنین آشکار و منظم و گسترده نقض شود»

«