جنایات نازی، گذشته ای که هنوز زنده است

جان (ایوان) دمیانیوک، پس از آنکه شهروندی اش توسط مقامات آمریکائی لغو شد، به درخواست دادگاه شهر مونیخ روز ١٢ مه به آلمان فرستاده شد تا در این کشور محاکمه شود. او متهم است که از مارس تا سپتامبر ١٩٤٣ در زمان خدمت در اردوگاه سوبیبور در عملیات اجرائی قتل عام ٢٩ هزار یهودی شرکت داشته است. سوبیبور واقع در خاک لهستان، بعد از تصمیم هیتلر و سران نازی مبنی بر نابودی یهودیان تشکیل گردید و یکی از سه اردوگاه مرگ بود که زندانیان را که با قطارهای باری از راه می رسیدند، بعد از لخت کردن و تراشیدن موهای سرشان یکراست به اتاق گاز می فرستادند. در این اردوگاه ٢٥٠ هزار نفر را به این ترتیب کشتند. در اکتبر سال ١٩٤٣ بعد از یک شورش در این اردوگاه، عده ای که تعدادشان به ١٠٠ نفر هم نمی رسید، با فرار جان خود را نجات دادند.

جان دمیانیوک اسیر جنگی اوکراینی بوده که مثل تعداد دیگری از اوکراینی ها در اردوگاه نازیها، تن به همکاری با جنایتکاران داد و از مامورین نازیها گردید. بعد از پایان خدمت در سبیبور، او در سال ١٩٤٤ در اردوگاه فلوسن بورگ بود. بعد از پایان جنگ چند سالی در آلمان بود و بعد به آمریکا مهاجرت کرد.

این اولین بار نیست که دمیانیوک در مقابل دادگاه قرار می گیرد. از سال ١٩٤٨ او از طرف مقامات شوروی – یا لهستان؟- مورد تعقیب بود و حتی بعد ها آنها از محل اقامت او در آمریکا مطلع شدند اما فضای جنگ سرد مانع همکاری از تعقیب بین المللی این جنایتکاران بود. در سال ١٩٨٦ دادگاه اسرائیلی دمیانیوک را، به این اتهام که وی همان «ایوان مخوف» اردوگاه تربیلانکا است که بطرز فجیعی انسانها را به اتاق گاز می فرستاد، محاکمه و به مرگ محکوم کرد. بعدها مشخص گردید که او ایوان مخوف معروف نبوده بنابرین در سال ١٩٩٣ آزاد و به آمریکا بازگشت. حالا با پیدا شدن کارت شناسائی شماره ١٣٩٣، که متعلق به نازیها است و نام و عکس جان (ایوان) دمیانیوک را دارد، تقریبا جای تردید نیست که او هم مثل «ایوان مخوف» تربیلانکا، در اردوگاه سوبیبور آدمها را به اتاق گاز می فرستاده است.

جان دمیانیوک اکنون ٨٩ ساله است. محاکمه احتمالی وی در شهر مونیخ آلمان، شاید آخرین دادگاهی باشد که برای جنایتکاران نازی تشکیل می شود. از کسانی که از اردوگاه سوبیبور جان سالم بدر برده اند، شاید تعداد اندکی زنده باشند. شاکی پرونده او سالهاست که مرده است اما با بازداشت او، شاید شاهدان فراموش شده ای مثل توماس بلات پیدا شوند. او از بازماندگان اردوگاه سوبیبور است که از طریق موکلش اعلام کرده است که علیه دمیانیوک شکایت خواهد کرد. گرچه او، که آن زمان پسرکی ١٦ ساله بوده و تمام اعضای خانواده اش را در هولوکاست از دست داده است، دمیانیوک را به خاطر نمی آورد اما فراموش نکرده است گه چگونه نگهبانان اردوگاه با قصاوت تمام مسئول اجرای قتل عام بودند. با مرگ آخرین بازماندگان نسل قربانی و عاملین و مجریان جنایت نازیها، آن دوره بتدریج از «گذشته» درآمده و به تاریخ می پیوندد. حادثه به گذشته تعلق دارد وقتی که قربانیان و عاملان حضور داشته باشند. ولی زمانی که دیگر کسی از نسل آنها زنده نباشد، «گذشته» جای خود را به تاریخ می دهد. تاریخ تاثر برمی انگیزد و جایش فقط در کتب درسی و تاریخی است، ولی «گذشته» هنوز سوز و درد دارد و از آنجا که کسانی که تجربه اش کرده اند، و کسانی که عاملش بوده اند، هنوز زنده اند، عدالت برای آنها تنها یک داوری تاریخی نیست، قضائی است.

جان دمیانیوک اکنون ٨٩ ساله است و اتهامش به گذشته ای نسبتا دور برمی گردد، به ٦٦ سال پیش. اتهام او، مبنی بر همکاری در قتل عام از انجا که مصداق «جنایت علیه بشریت» است، بر طبق قوانین ملل شامل مرور زمان نمی شود. این اصل در قوانین آلمان تا نیمه های دهه ٦٠ وجود نداشت. مورد نازیها هم مثل دیگر انواع جرم و جنایات بعد از مدتی- احتمالا بیست سال- شامل مرور زمان می شد و از تعقیب و مجازات مصون می ماند. این قانون به دنبال اعتراضات زیادی که از دهه ٦٠ خود را در آلمان نشان می داد، در سال ١٩٦٥ زمانش برای محاکمه جنایتکاران نازی، تمدید شد. این تغییر قانون به تعقیب و محاکمه مسئولین نازیها در این دهه انقلابی، که جوانان به سکوت مقامات و پدران و مادرانشان نسبت به گذشته اعتراض داشتند، شدت بخشید. تنها در سال ١٩٨٦، در آلمان ١١٨ شکایت علیه کسانی که متهم به همکاری با نازیها بودند، به دادگاه ارائه شد و ٣٠ روند دادگاه به این منظور تشکیل گردید.

در سال ١٩٧٩ مدت زمان برای تعقیب و محاکمه متهمان مربوط جنایتهای نازی اصلا برداشته شد و از آن پس دیگر محاکمه آنها شامل مرور زمان نمی شد. اما پس از این تاریخ، گرچه برخورد جامعه با گذشته سیاه خویش، در بعد اجتماعی، فرهنگی و سیاسی شتاب گرفت، از تعداد محاکمات کاسته شد.

امروز محاکمه جان دمیانیوک، پس از گذشت این همه سال، جنبه ای سمبلیک دارد. اگر حتی او روند دادگاه را تاب آورد، مجازات زندان برای شخصی به سن و سال او، بی معنی است. اینجا مسئله بر سر عدالت و حقیقت است. دمیانیوک در دادگاه وادار خواهد شد که سکوت را بشکند و حقیقت را بگوید. حتی اگر او طفره رود، این محاکمه سبب می شود که یک بار دیگر مردم – به ویژه مردم آلمان با گذشته سیاه خود روبرو شوند.